Mang dấu ấn thời gian hàng trăm năm tuổi với nét kiến trúc cổ xưa “cây đa, giếng nước, mái đình” cùng vẻ bình yên thơ mộng là những gì người ta nhớ mãi khi có dịp ghé thăm những ngôi làng cổ Việt Nam. 1. Làng giò chả Ước Lễ Làng Ước Lễ thuộc xã Tân Ước, huyện Thanh Oai vốn nổi tiếng với cái tên làng giò chả bởi hương vị giò chả ngon trứ danh nơi đây. Tuy nhiên, nếu có dịp ghé thăm ngôi làng cổ ít người biết đến này, thứ khiến người ta choáng ngợp và bị mê hoặc đầu tiên phải là nét kiến trúc mang cả dấu ấn thời gian nơi đây. Nổi tiếng với chiếc cổng làng chứa đựng cả tinh hoa hồn Việt. Đến Ước Lễ thứ đầu tiên thu vào tầm mắt bạn chính là chiếc cầu cong cong rộng hơn 2 mét, dài khoảng 10 mét bắc qua con mương khá rộng dẫn vào làng. Xưa kia con mương này là hào sâu vây quanh làng, trên bờ là hàng tre quanh năm xanh tốt. Tất cả tạo thành thế tường cao hào sâu chắc chắn để chống cướp vào làng. Tuy nhiên sau để thuận tiện cho việc đi lại nhiều lối đi đã được người dân trong thôn tạo ra.Kết thúc những bước chân trên chiếc cầu nhỏ xinh, du khách sẽ được chào đón bởi chiếc cổng mang đậm dấu ấn Việt với lối vòm truyền thống, sự gắn kết những viên gạch đỏ vững chãi cùng vòm mái cong vút như lân (kiến trúc đuôi lân như mái đình chùa cổ). Trên gác cổng làng có treo bức đại tự: “Mỹ Tục Khả Phong” nghĩa là Phong tục đẹp được ban tặng. Tương truyền vào năm Tự Đức thứ 33, tức 1880, vua Tự Đức kinh lý phương bắc đã ban tặng danh hiệu cao quý này cho 6 làng của Hà Tây (cũ), trong đó có Ước Lễ. Dọc theo các con đường mòn dẫn khắp các ngả trong Ước Lễ người ta dễ dàng bắt gặp nhiều công trình kiến trúc cổ kính. Không chỉ cổng làng, những ngôi nhà, khu chợ với kiến trúc cổ xưa vẫn tồn tại hiên ngang như mình chứng với thời gian về lịch sử huy hoàng của vùng đất ấy. Không mang dáng vẻ tấp nập, ồn ào, du lịch hóa, làng nghề hóa như nhiều làng cổ khác, Ước Lễ vẫn giữ cho mình nét thanh bình, vắng vẻ, đậm hồn quê như một thời xa vắng. Có lẽ cũng bởi vậy nên ngôi làng giò chả nổi tiếng này là một trong những cái tên có trong danh sách “những ngôi làng cổ ít người biết đến ở Việt Nam”. Từ Hà Nội, bạn theo đường Nguyễn Trãi thẳng hướng Hà Đông, đi theo phố Quang Trung đến ngã ba Ba La rẽ trái theo quốc lộ 21B hướng đi Vân Đình. Đi tiếp chừng 16 km đến ngã tư Vác, xã Dân Hòa bạn rẽ trái, di chuyển khoảng 5 km qua làng Tri lễ, rẽ phải là đến làng Ước Lễ. 2. Làng doanh nhân Cự Đà Nằm cách trung tâm thành phố Hà Nội khoảng 15 km về phía tây, bên bờ sông Nhuệ, làng Cự Đà thuộc xã Cự Khê, huyện Thanh Oai được nhiều người biết đến với cái tên “đậm màu hào nhoáng” – làng doanh nhân. Từ những năm đầu thế kỷ 19, nhiều người dân trong làng ra Hà Nội buôn bán, làm ăn phát đạt, có điều kiện xây nhiều nhà đẹp. Không chỉ vậy, nơi đây còn nổi tiếng là làng cổ đầu tiên và duy nhất ở Việt Nam được đánh số nhà, có biển ghi tên ngõ, xóm như ở phố. Cái tên “làng doanh nhân” cũng sóng đôi cùng Cự Đà bởi lẽ đó. Làng doanh nhân Cự Đà. Tuy nhiên, những kiến trúc cổ của ngôi làng ít người biết đến này vẫn được người dân Cự Đà vô cùng coi trọng. Bên cạnh những cánh cổng, ngôi chùa, ngôi đình được xếp hạng, nhiều ngôi nhà cổ trong làng vẫn vẹn nguyên lối kiến trúc của đồng bằng Bắc Bộ và kiến trúc kiểu Pháp cách đây hơn 100 năm. Cổng ngõ nào cũng chạy ra đến bờ sông với những thềm gạch vươn tận mép nước. Quy hoạch tự nhiên của làng theo đúng mô hình “nhất cận thị, nhị cận giang” điển hình cho một làng Việt cổ vừa nông nghiệp vừa thương mại. Cũng giống như những ngôi nhà cổ trên phố, ở Cự Đà, nhà có hai tầng, ban công – đặc trưng của phương Tây, cửa vòm, gạch hoa lát cột, mảnh sứ đập ra ghép lại trang trí mặt tiền theo phong cách mosaic. Và như một điều hiển nhiên với các làng cổ, Cự Đà cũng mang trong mình nét đẹp của một làng nghề truyền thống – làng nghề tương. Từ lâu, tương của làng Cự Đà có tiếng thơm ngon và đi vào ca dao như một thương hiệu: “Tương Cự Đà – cà làng Đám”. Làm tương là nghề cổ nhất của làng và đến nay nhiều gia đình vẫn coi đây như một cái nghiệp không thể bỏ. Người dân Cự Đà làm tương từ các nguyên liệu như gạo nếp, đỗ tương, nước mưa và muối trắng. Bên cạnh đó là thương hiệu miến Cự Đà nổi tiếng. 3. Làng Kẻ Vẽ Làng Đông Ngạc hay còn được biết đến với những cái tên thân thuộc như: làng Vẽ hay Kẻ Vẽ, nằm ở bên bờ sông Hồng, sát chân cầu Thăng Long. Mang vẻ đẹp cổ kính của các ngõ xóm lát gạch nghiêng, Kẻ Vẽ khiến nhiều du khách hết sức ngỡ ngàng khi bắt gặp những nét đẹp truyền thống của làng quê Việt ở nơi chỉ cách nội thành xô bồ náo nhiệt chưa đến 10km. Nếu có dịp ghé thăm Đông Ngạc, bạn đừng quên dừng chân ở ngôi nhà thờ tổ của dòng họ Phan, Phạm, Hoàng, Đỗ, Nguyễn và đừng bỏ quên việc nhìn ngắm những di vật có giá trị của dòng họ nơi đây với sự bảo tồn kỹ lưỡng của con cháu. Ngày nay làng là 2 phường Đông Ngạc và Đức Thắng. Trên hình là giếng mắt rồng trước đình làng.Bạn cũng sẽ tìm thấy Đông Ngạc khi tìm kiếm những làng cổ có nhiều tiến sĩ ở Việt Nam. Bởi lẽ nơi đây có rất nhiều các vị tiến sĩ Hán học và Tây học. 4. Làng Cựu – ngôi làng 500 năm của thủ đô Hà Nội Thuộc xã Vân Từ, huyện Phú Xuyên, nơi dòng sông Nhuệ uốn lượn bao quanh. Làng Cựu gây ấn tượng với những biệt thự pha lẫn kiến trúc Việt cổ và Pháp tạo ra sự độc đáo không đâu có được. Bao trùm cả không gian là những ngôi nhà cổ với kiến trúc đặc trưng của Pháp. Đi từ đầu đến cuối làng, mỗi con ngõ nhỏ sâu hun hút là mỗi bí mật của kiến trúc. Đường trong ngõ được phủ kín bởi đá hộp xanh bóng nhẵn, phẳng lì. Ngõ nhỏ mà không bí, hẹp mà thoáng mát bởi những ô văng cửa sổ nhà bên thò ra đủ cao để che đi cái nắng gay gắt những buổi hè về. Tuy nhiên thứ khiến làng Cựu tự hào nhất phải kể đến cổng làng với lịch sử 500 năm. Cổng làng Cựu xây kiểu tam quan nhà chùa nhưng vít 2 cửa cạnh tạo một cửa giữa rộng rãi mái vòm. Phía trên đôi kỳ lân cùng hai con chó giữ cổng. Phía mặt trong cổng có nậm rượu, nụ hoa điểm xuyết rất lạ cùng những hàng chữ Nho mực đen đã nhạt màu. Chiếc cổng cổ bạc màu thời gian, loen nhoen dấu tích của một thời mưa nắng khiến nó mang nét đẹp không bút mực nào có thể viết thành lời. Đó là sự pha trộn đến hài hòa của nét cổ mà không hẳn cổ, hiện đại mà không hẳn hiện đại. Nó giống như một cổng thành không phải để ngăn mà để hút người ta vào bên trong. Nếu chưa từng ghé thăm làng quê Việt, Làng Cự sẽ là điểm dừng chân lý tưởng cho khách tham quan.
